ZDROWY STYL ŻYCIA A NARKOMANIA

1. Wartości zdrowego stylu życia

Zdrowie – stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby i niepełnosprawności. Nie jest ono wartością stałą, nabytą raz na całe życie, lecz zmienia się w zależności od indywidualnego kontekstu życiowego. Wymaga ono wytwarzania postaw społecznych, fizycznych i psychicznych, wynika z indywidualnej aktywności i wzajemnych oddziaływań jednostki i otoczenia.[1]

Kilkanaście lat temu Światowa Organizacja Zdrowia opracowała perspektywiczną strategię zdrowia, która lansowana jest w haśle: „Twoje zdrowie w twoich rękach”. Istotą takiego podejścia do zdrowia jest konieczność zmiany, która powinna dokonywać się w świadomości coraz szerszych kręgów ludzi zarówno młodych jak i w wieku podeszłym, zdrowych i chorych. Zdrowie jest najważniejszym sprzymierzeńcem człowieka, niosącym radość życia, otwierającym drogę do sukcesu i szczęścia osobistego. Troska o zdrowie stała się podstawowym obowiązkiem każdego człowieka. Osiągnięto to dzięki właściwej strategii działania i konsekwentnej, wieloletniej jej realizacji przez skupienie wszystkich sił na poznawaniu zdrowia i ograniczeniu ujemnych skutków podstawowych czynników ryzyka (np. niewłaściwe odżywianie, brak ruchu, nałogi, stres).

Wpisanie aktywności ruchowej w codzienny styl życia niezwykle sprzyja zdrowiu fizycznemu, psychicznemu i społecznemu.

Aktywność ruchowa wpływa na poprawę podstawowych cech motorycznych, cenionych przez młodych ludzi, takich jak: siła, szybkość i wytrzymałość. Korzystne zmiany zachodzą również w tkankach organizmu. U dzieci i młodzieży ruch odgrywa ważną rolę przy wzrastaniu i dojrzewaniu organizmu. Wzmożona aktywność ruchowa, o czym powinna wiedzieć młodzież, wpływa na poprawę struktury umięśnienia organizmu, co również ma ogromne znaczenie dla stabilizacji układu kostnego.

Zdrowotne walory ruchu, to także zmiany w układach wewnętrznych. Poddany systematycznym ćwiczeniom organizm doskonali funkcjonowanie wątroby, gruczołów dokrewnych, gospodarkę hormonalną i enzymatyczną. Poprawia się system obronny, wzrasta odporność organizmu. Szczególnie cenne są zmiany powodujące usprawnienie procesów oddychania, gdyż mają one decydujący wpływ na wydolność i sprawność człowieka. Serce zmuszone do częstego wysiłku podczas ćwiczeń ruchowych wszechstronnie dostosowuje się do nowych, większych wymagań.

Na prawidłowe zmiany w funkcjonowaniu układów wewnętrznych człowieka, na rozwój i utrzymanie przez niego dobrego stanu zdrowia, ma wpływ prawidłowe odżywianie. Umożliwia ono pełne wykorzystanie wrodzonych możliwości optymalnego rozwoju fizycznego i umysłowego. Szczególnie ważny jest sposób odżywiania w wieku dziecięcym i młodzieńczym. Młody organizm reaguje negatywnie nie tylko na niedobory żywieniowe, lecz także na nadmiar składników pokarmowych szczególnie tłuszczów zwierzęcych, rafinowanych węglowodanów (cukier, przetwory cukiernicze) oraz zbyt dużą kaloryczność pożywienia. Przekarmianie dzieci i młodzieży prowadzi do nadmiernej masy ciała, a nawet otyłości. Niedobór w pożywieniu pełnowartościowego białka (mleko i przetwory mleczne, mięso, jaja) powoduje zahamowanie wzrostu i upośledzenie pracy mózgu. Dzieci wtedy gorzej się uczą, są apatyczne i częściej chorują.

Prawidłowe żywienie polega na spożywaniu takiej ilości żywności, która warunkuje zdrowe funkcjonowanie organizmu i utrzymanie właściwego ciężaru czyli masy ciała. Podstawą prawidłowego żywienia jest różnorodność produktów spożywczych, spożywanych w takich ilościach, które zaspokajają fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze i zapewniają optymalny rozwój oraz wydolność fizyczną i psychiczną. Do podstawowych i niezbędnych dla człowieka składników odżywczych należą: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne, a także woda, bez której nie mogą zachodzić procesy życiowe organizmu, oraz błonnik, zwany również włóknem pokarmowym. Każdy z tych składników pełni w organizmie swoistą rolę, a wszystkie razem są potrzebne do utrzymania dobrego stanu zdrowia.

Dodatkową korzyścią płynącą z aktywności fizycznej jest walka z nałogami. Dotyczy to przede wszystkim nikotynizmu, alkoholizmu i różnych odmian narkomanii. Można tu także dodać lekomanie, lenistwo, przesiadywanie przed telewizorem, nadmierne spożywanie pokarmów i używek (np. kawy, herbaty itp.).

Duże znaczenie w osiągnięciu sukcesu ma tutaj silna motywacja i chęć wyparcia niszczącego nałogu, zaś najskuteczniejszą drogą do jego pozbycia się jest ukazanie człowiekowi atrakcyjnej możliwości, także intelektualnej, rozwoju i „bycia kimś”. Nagrodą za podjętą decyzję może być uznanie ludzi, polepszenie zdrowia, satysfakcja z silnej woli czy też uprawianie jakiegoś fascynującego zajęci. Szczególnie decydująca może okazać się postawa wszystkich osób zajmujących się edukacją młodzieży – nie pijących, nie palących, nie sięgających po narkotyki.

Jedną z wartości zdrowego stylu życia jest rozwijanie umiejętności walki ze stresem. Stresom przypisujemy na ogół znaczenie negatywne. Tymczasem negatywny jest dopiero ten bodziec, czy suma bodźców, który przekracza pewna granicę wytrzymałości indywidualnej danego człowieka. Takie zjawisko nosi nazwę dystresu. Przeciwieństwem jego jest eustres, który dostarczając różnorodnych bodźców wzmacnia człowieka i podnosi próg jego reaktywności. Zasady te pozwalają na świadome i planowe sterowanie swymi reakcjami, ograniczanie i eliminowanie wpływu bodźców negatywnych, jak też na pełniejsze wykorzystanie. Pomocne mogą być tutaj różnego rodzaju treningi (fizyczne, psychiczne i społeczne), w tym między innymi trening asertywności pozwalające na obronę własnego „Ja” bez uszczerbku dla innych. Treningi fizyczne o charakterze wytrzymałościowym, pozwolą w sposób naturalny zużyć nagromadzona w organizmie energię.

W trosce o zdrowy styl życia niezmiernie ważna jest wiedza o samym sobie. Pozwala ona zrozumieć wszystkie podstawowe zasady funkcjonowania organizmu w takim stopniu aby człowiek umiał ocenić stan swego zdrowia i prawidłowo interpretować różne dolegliwości, aby umiał uprawiać strategię zdrowego stylu życia, planować i realizować różne przedsięwzięcia wyprzedzające chorobę (też narkomanię) i wspomagające zdrowie. Wiedza ta daje poczucie siły i pewność siebie, z czego wyrasta spokój, gotowość do współdziałania, umiejętność zrozumienia problemów innych i skłonność do kompromisu. Kto czyni dobro, jest życzliwy dla innych, zna wartość pojęcia – tolerancja i posługuje się nim w praktyce. Jest to zarazem osoba mająca poczucie własnej wartości, pewna siebie, potrafiąca powiedzieć „nie”, gdy naruszone zostają jego interesy lub godność, budząca zaufanie, ustabilizowana, można na niej polegać.

Zdrowie dla społeczeństwa jest gwarantem rozwoju społecznego i ekonomicznego ponieważ tylko zdrowe społeczeństwo może wytwarzać dobra materialne i kulturowe, rozwijać się, podnosić jakość życia. Jest środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia rozumianej jako inwestycja na starość, większą wydajność pracy, lepsze zarobki, satysfakcję z życia.

2. Narkomania problemem zdrowia publicznego

Narkomania, to jeden z najbardziej bulwersujących opinię publiczną problemów społecznych. Rozwój cywilizacji oraz przemiany ustrojowe, obok oczywistych korzyści dla człowieka, stwarzają mu także sytuacje trudne, w których odporność fizyczna i psychiczna wystawiona bywa na próbę.

Dezintegracja grup społecznych, osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie, przedmiotowe traktowanie człowieka w zakładzie pracy, bezrobocie, głębokie dysproporcje społeczne, to niektóre z czynników utrudniających czy wręcz uniemożliwiających człowiekowi znalezienie swego miejsca w społeczeństwie i – rozwój jego osobowości. Przedłużanie się lub częste powracanie trudnych sytuacji wywołuje w człowieku stany zbliżone do choroby, a przy słabym systemie nerwowym sięganie po narkotyki i popadanie w nałogi.

Zażywanie narkotyków stało się światowym problemem zdrowotnym, zarówno ze względu na masowość i epidemiczny charakter, jak i skutki, nie dające się przewidzieć i mające wpływ na zdrowie jednostki i społeczeństwa jako całości. Obecność kulturowa zjawiska, często dramatyczne konsekwencje brania narkotyków, zagrożenie dzieci i młodzieży – to, jak się wydaje główne przyczyny relacji społecznych, w których dominują lęk i odrzucenie. Mimo wielu wysiłków w zakresie edukacji publicznej, stan wiedzy w społeczeństwie na temat narkotyków i narkomanii pozostawia wiele do życzenia. Choć większość ludzi postrzega narkomanię w kategoriach choroby, to nadal w świadomości społecznej pokutuje wiele mitów i uprzedzeń.

Problem narkomanii znajduje się w sferze zainteresowania różnych służb, takich jak lecznictwo, oświata, pomoc społeczna, organy ścigania i wymiar sprawiedliwości, służby celne, mass media. Każda z nich styka się z tym zjawiskiem od innej strony. Stąd też zapewne wiele różnych sposobów rozumienia pojęcia narkomania. Dla jednych narkoman to ktoś uzależniony od narkotyków, dla innych to osoba, która czasami używa narkotyków, dla jeszcze innych ktoś, kto obraca się w kręgach subkultury towarzyszącej narkotykom.

Najczęściej ma 14 do 25 lat. Swoich narkotycznych skłonności nie tylko nie ukrywa, ale je bezpośrednio lub pośrednio jawnie demonstruje, nie zwraca uwagi na swój wygląd i zachowanie, wyrzeka się każdego społecznie korzystnego działania, a narkotyk zażywa wyłącznie w grupie. Nie poprzestaje na jednym narkotyku, lecz próbuje wszystkich, jaki dostanie, by w końcu znaleźć ten swój, lecz nawet wtedy nie rezygnuje z innych. Wraz z narkotykami propaguje nową filozofię życia i nowe wierzenia, podkreślając, że narkotyk jest jedynie małym wkładem w określenie życiowej drogi i nie zważa przy tym, że całe swoje życie podporządkował właśnie jemu.

Spośród różnych punktów widzenia, z jakich patrzeć można na zjawisko narkomanii, wybrałem perspektywę zdrowia publicznego i traktuje narkomanię jako problem zdrowotny, silnie uwikłany w kontekst społeczny. W takim ujęciu narkoman to ktoś, kto jest uzależniony od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol lub tytoń lub używa ich regularnie w sposób rodzący poważne konsekwencje zdrowotne. Przyjmując taką definicję, kładziemy nacisk na szkody zdrowotne doświadczane przez osobę używającą narkotyków, związane z ich używaniem. Definicja ta jest węższa niż przyjmowana niekiedy przez publicystów czy wychowawców, widzących narkomana w każdym, kto sięga po narkotyki, choćby incydentalnie. Jest ona jednak nieco szersza niż podejście czysto medyczne, ograniczone do objawów samego uzależnienia. Narkomania to problem, który znajdując się w sferze zainteresowania różnych dyscyplin naukowych i różnych instytucji życia społecznego, staje się przedmiotem różnorodnych, niekiedy trudnych do pogodzenia reakcji. Problem narkotyków ma swój aspekt medyczny, społeczny, kulturowy, prawny, gospodarczy, a nawet polityczny. Narkomani to ludzie chorzy wymagający leczenia i pomocy. Zarówno narkomania, jak okazjonalne używanie narkotyków mogą być definiowane w kategoriach problemu społecznego. Narkomania często prowadzi do społecznej marginalizacji. Używanie narkotyków, niegdyś stanowiące element kontrkultury młodzieżowej czy – później – obrastające specyficzną subkulturą, obecnie podlega procesom akulturacji. Świat narkotyków, z założenia nielegalny, godzi w porządek prawny.

Dzień po dniu, gazety, czasopisma oraz programy telewizyjne i radiowe informują nas o ponurych konsekwencjach tego uzależnienia. Zagraża ono nie tylko zdrowiu poszczególnych jednostek, ale także osłabia równowagę całego społeczeństwa. Okrutne przestępstwa związane z zażywaniem substancji o działaniu narkotycznym stają się w coraz większym stopniu codziennością zarówno wielkich aglomeracji miejskich, jak i środowiska wiejskiego.

Narkoman ufa tylko narkomanowi, nawet wtedy kiedy się na nim zawiedzie. Narkomani żyją w izolacji społecznej, w ramach swojej subkultury lub jako samotnicy. Swoje niedostosowanie społeczne mogą uzewnętrzniać przez postawę obronną lub wybuchowość i otwartą agresję.

Oprócz powstawania uzależnienia i nawyku nadużywania określonych narkotyków, przez narkomanię jako chorobę rozumie się przyjęcie pewnych postaw, norm wartościowania, orientacji życiowej, mody, obyczajów seksualnych i zachowania w grupie rówieśników oraz zachowania wobec świata dorosłych. Poczucie winy, początkowo towarzyszące zażyciu narkotyków, zredukowane zostaje do poziomu tolerancji. Filozofia narkomańska zaspokaja intelektualne i emocjonalne potrzeby osobowości zboczonych chętnie ją akceptujących.

Hasła narkomanów, chociaż deklarują miłość i nieagresję, w istocie są egoistyczne, aspołeczne. Negują każdy porządek i są anarchistyczne, degradują osobowość, zubożają ją i pozbawiają twórczego zadowolenia.

Narkoman uzależniony, musi codziennie wprowadzić do organizmu określoną ilość narkotyków. Najczęściej nie dysponuje dostateczną sumą pieniędzy, a narkotyk ma wysoką cenę. Nałóg nie pozwala na naukę czy uczciwą pracę. Aby zdobyć narkotyk, musi zrobić to w sposób nielegalny z prawem – kradnąc, sprzedając z domu wartościowe przedmioty, włamując się do mieszkań lub aptek, fałszując recepty, odprzedając narkotyki, uprawiając prostytucję i czasami rozbój.

Wraz z ilością zażywanych narkotyków rośnie prawdopodobieństwo odebrania sobie życia i podejmowania prób samobójczych jest od 5 do 20 razy większa wśród narkomanów niż w przypadku ogółu społeczeństwa. Powyższe problemy ukazuje szokująca relacja piętnastoletniej narkomanki z Berlina opisana przez Christiane F. w książce pt. „My, dzieci z dworca ZOO”. Czy też zapis autentycznych przeżyć dziewczyny, dziś już kobiety, która przeszła przez piekło uzależnienia i której – jednej z nielicznych – udało się zwyciężyć nałóg, opisanych w formie pamiętnika przez Barbarę Rosiek w książce pt. „Pamiętnik nastolatki”.

Reakcje systemu prawnego decydują w znacznej mierze o rozmiarach przestępczości związanej z narkotykami. Czym szerszy zakres ingerencji prawa, tym większy poziom przestępczości. Nielegalny rynek narkotyków stanowi istotną składową światowego systemu gospodarczego. Z narkotykami związane są ogromne pieniądze, które przenikają do sfery legalnej, ważą na procesach ekonomicznych w wielu krajach. Wreszcie – z narkotykami nierozerwalnie wiąże się zorganizowana przestępczość wkraczająca poprzez korupcję w świat wielkiej polityki. Walka z narkotykami w skali międzynarodowej miewa niekiedy poważne polityczne reperkusje, ogranicza prawa jednostki, powoduje nawet zbrojne konflikty między państwami.

Janusz Sierosławski – socjolog IPiN w Warszawie. Od 17 lat zajmuje się badaniem problemów związanych z substancjami psychoaktywnymi. Ekspert epidemiologii narkomanii. Autor 60 publikacji naukowych, w tym 15 wydanych za granicą. Stwierdza, że miną już czas, kiedy kwestia zdrowia publicznego absorbowała tylko służby medyczne. Teraz wiadomo, że o stanie zdrowia społeczeństwa decyduje nie tylko, a nawet nie głównie, stan opieki medycznej, ale walory otoczenia, styl życia, postawy. Wyrazem takiego podejścia jest Narodowy Program Zdrowia, dzielący odpowiedzialność za politykę zdrowotną między wszystkie niemal resorty. Problem przeciwdziałania narkomanii wkomponowuje się w ten sposób myślenia służbom społecznym, lekarzom, politykom lokalnym oraz menedżerów sektora zdrowotnego.

Opracował: mgr Krzysztof Grzegorczyk

strona główna

---

[1] B. Sajda. Znaczenie nowych form aktywności ruchowej w kształtowaniu prozdrowotnych postaw ... . „LIDER” 2001r. nr 2